Alüminyum fosfit, hem tarımsal depolama alanlarında hem de konut ve otel gibi kapalı ortamlarda kullanılan güçlü bir fumiganttır. Özellikle zararlı böceklerin, kemirgenlerin ve depo haşerelerinin kontrolünde tercih edilen bu kimyasal, etkili olduğu kadar yanlış kullanıldığında ölümcül sonuçlara yol açabilen bir madde olarak bilinir. Son yıllarda yaşanan bazı zehirlenme vakaları, “Alüminyum fosfit nedir?”, “Nerelerde bulunur?”, “Zehirlenme nasıl gelişir?” gibi soruların daha sık araştırılmasına neden oldu.
Bu yazıda alüminyum fosfitin kullanım alanlarından zehirlenme belirtilerine, toksik etkilerinden tedavi süreçlerine kadar merak edilen tüm yönleri ele alıyoruz.
Alüminyum fosfit (AlP), özellikle böcek ve kemirgen kontrolü amacıyla kullanılan, çok güçlü bir pestisit türüdür. Genellikle tablet, pellet (küçük kapsül) veya toz formunda üretilir.
Kimyasal yapısı gereği hava veya nemle temas ettiğinde fosfin (PH₃) gazı açığa çıkarır. Asıl öldürücü etki ise bu gazdan kaynaklanır.
Fosfin gazı renksizdir ancak sarımsak benzeri keskin bir kokuyla hissedilebilir. Çok küçük miktarlarda bile solunduğunda hızlı şekilde zehirlenme tablosu oluşturabilir.
Alüminyum Fosfit Nerelerde Kullanılır?
Alüminyum fosfit, tarım ve haşere kontrolünde oldukça yaygın kullanılan bir kimyasaldır. En sık kullanıldığı alanlar şöyledir:
• Tarımsal depolama alanları
-
Buğday, arpa, mısır, pirinç gibi tahılların depolandığı silolar
-
Un fabrikaları
-
Depo ve ambarlar
Depolardaki böcekleri, larvaları ve kemirgenleri yok etmek amacıyla tercih edilir.
• Ev ve otel ilaçlamaları
Bazı ülkelerde ve kontrolsüz uygulamalarda tahtakurusu, hamamböceği gibi haşereler için kapalı alan fumigasyonu amacıyla kullanılır. Bu noktada yanlış uygulamalar nedeniyle pek çok zehirlenme vakası görülmektedir.
• Kemirgen kontrolü
Fare ve sıçanların yoğun olduğu alanlarda, kapalı ortam fumigasyonu yapılabilir.
• Tarım ürünlerinin ihracata hazırlanması
Bazı ülkeler ürün girişini kabul etmek için fosfin fumigasyonunu zorunlu tutar.
Alüminyum fosfitin etkili olması, onu pestisit dünyasında önemli bir ürün haline getirirken kontrolsüz kullanımın ölümcül sonuçlar doğurması nedeniyle birçok ülke kullanımını sıkı denetim altına almıştır.
Alüminyum Fosfit Nerelerde Bulunur?
Alüminyum fosfit içeren ürünler çoğunlukla şu şekillerde bulunur:
-
Tablet veya pelet formu
-
Toz halinde fumigantlar
-
Endüstriyel haşere kontrol ürünleri
-
Bazı ruhsatsız ve kaçak zararlı ilaçlarında
Bu ürünler, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış firmalar tarafından üretilir ve satılır. Ancak bazı kaçak ürünlerde yoğun fosfit içerikleri tespit edildiği için halk arasında kullanılan ucuz ilaçlar büyük risk oluşturur.
Alüminyum Fosfit Zehirlenmesi Nasıl Olur?
Alüminyum fosfit zehirlenmesi soluma, temas veya yutma yoluyla gerçekleşebilir. Fakat en ölümcül olanı fosfin gazının solunmasıdır.
Zehirlenme mekanizması nasıl işler?
Alüminyum fosfit nemle temas edince fosfin gazı açığa çıkar.
Bu gaz:
-
Hücresel solunumu durdurur
-
Oksijen kullanımını engeller
-
Kalp, böbrek ve karaciğer başta olmak üzere tüm organlarda yetmezliğe yol açar
Bu nedenle dakikalar içinde etkisi ortaya çıkabilir.
Alüminyum fosfit zehirlenmesinin belirtileri:
-
Şiddetli mide bulantısı ve kusma
-
Baş dönmesi
-
Nefes darlığı
-
Göğüs sıkışması
-
Baş ağrısı
-
Ciltte solukluk
-
Bilinç bulanıklığı
-
Kalp ritim bozuklukları
-
Şok tablosu
Fosfin gazı solunması durumunda ilk belirtiler çok hızlı gelişebilir ve birkaç saat içinde ağır organ yetmezliği görülebilir.
Alüminyum Fosfit Zehirlenmesinde Tedavi Mümkün mü?
Alüminyum fosfit zehirlenmesinin en kritik noktası şudur:
Bu zehir için spesifik bir panzehir yoktur.
Bu nedenle tedavi tamamen destekleyici bakım üzerine kuruludur.
Tedavi aşamaları:
1. Temasın kesilmesi
-
Zehirli ortamdan uzaklaştırma
-
Odanın acil havalandırılması
-
Giysilerin çıkarılması
2. Destek tedavisi
-
Solunum desteği
-
Kalp ritimlerinin kontrolü
-
Damardan sıvı tedavisi
-
Elektrolit ve asit–baz dengesi düzenlenmesi
3. Yoğun bakım izlem
Ağır vakalarda organ yetmezlikleri gelişebileceği için hasta yoğun bakımda takip edilir.
Hayatta kalımı etkileyen faktörler:
-
Maruz kalınan fosfin gazının miktarı
-
Kapalı alanın büyüklüğü
-
Havalandırma düzeyi
-
Müdahale zamanının hızlı olması
Ne yazık ki literatürde fosfin gazı zehirlenmelerinde ölüm oranının çok yüksek olduğu biliniyor.
Alüminyum Fosfit ile Çalışırken Nelere Dikkat Edilmeli?
-
Uygulamayı yalnızca yetki belgesine sahip profesyoneller yapmalıdır.
-
Oda veya depo mutlaka kapalı tutulmalı ve işlem sonrası uzun süre havalandırılmalıdır.
-
Etiket talimatları birebir uygulanmalıdır.
-
İnsanların gireceği alanlar fumigasyon sırasında kesinlikle kullanılmamalıdır.
-
Uygulama yapılan yerlerde çocuk, yaşlı, hamile ve solunum hastalığı olan kişiler bulunmamalıdır.
Etkili Ama Tehlikeli Bir Kimyasal
Alüminyum fosfit, doğru kullanıldığında etkili bir zararlı kontrol maddesidir; ancak yanlış uygulandığında çok kısa sürede ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Bu nedenle hem mevzuata uygun kullanım, hem eğitimli personel, hem de güvenli prosedürler hayati önem taşır.
