Çabuk Dağılan Dikkat DEHB’nin Habercisi mi?

DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) günümüzde en sık görülen nörogelişimsel bozukluklardan biri olmasına rağmen çoğu kişi tarafından hâlâ yanlış anlaşılabiliyor. Pek çok ebeveyn ve yetişkin, dikkat sorunlarını ya da aşırı hareketliliği sadece “kişilik özelliği” olarak değerlendirse de uzmanlar DEHB’in güçlü bir genetik temel taşıdığını vurguluyor. Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Psikiyatri Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Murat Yusuf Hüseyin, DEHB’in genetik aktarım oranının %76 gibi oldukça yüksek olduğunu belirterek bozukluğun tek bir nedenden kaynaklanmadığını, birçok biyolojik ve çevresel etkenin iç içe geçtiğini ifade ediyor.

DEHB Genetik Bir Özellik mi? Araştırmalar Ne Söylüyor?

DEHB, psikiyatrik bozukluklar arasında genetik geçişi en belirgin olanlardan biri. Dr. Hüseyin, aile ve kardeş çalışmalarının sonuçlarını şöyle açıklıyor:

• DEHB olan bir ebeveyn, çocuğunda yaklaşık 8 kat daha yüksek risk taşıyor.

• DEHB tanısı almış bireylerin kardeşlerinde risk, normal popülasyona göre 3 kat daha fazla.

• Toplam genetik aktarım oranı %76 ile oldukça yüksek.

Bu nedenle dikkat eksikliği, odaklanma güçlüğü, organize olamama, dürtüsellik veya aşırı hareketlilik gibi belirtilerin yalnızca “tembellik” ya da “yaramazlık” olarak değerlendirilmesi doğru değil. Genetik yapı, DEHB’in ortaya çıkmasında belirgin bir zemin oluşturuyor.

Peki Çevresel Faktörlerin Rolü Ne?

DEHB yalnızca genetik değildir; çevresel faktörler de genetik yatkınlığı olan bireylerde riski artırabiliyor. Dr. Hüseyin, bu noktada birkaç kritik unsura dikkat çekiyor:

• Prematüre doğum

• Düşük doğum ağırlığı

• Hamilelikte toksin maruziyeti

• Sigara ve alkol kullanımı

• Doğum sonrası çevresel stres faktörleri

Genetik yatkınlık varsa bu faktörlerin etkisi daha belirgin hâle geliyor. Ayrıca araştırmalar, DEHB’li bireylerde sigara ve madde kullanımının daha sık görüldüğünü gösteriyor. Dr. Hüseyin bu tabloyu “iki yönlü bir ilişki” olarak tanımlıyor: Hem DEHB bu maddelere yönelmeyi artırıyor hem de bu maddeler DEHB riskini yükseltebiliyor.

DEHB Beyni Nasıl Etkiliyor? Gelişim Geriden Mi Geliyor?

DEHB’in yalnızca davranışlarla açıklanamayacak kadar biyolojik temelli bir bozukluk olduğunu gösteren birçok beyin çalışması bulunuyor. Dr. Hüseyin bu bulguları şöyle aktarıyor:

• DEHB’li bireylerin beyin gelişimi, yaşıtlarına göre yaklaşık iki yıl geriden geliyor.

• Özellikle frontal bölge olarak bilinen yürütücü işlev merkezlerinde kanlanma düşük.

• İlaç tedavisi başlandığında bu kanlanmanın kısa sürede düzeldiği görülüyor.

Frontal lob; dikkat yönetimi, planlama, impulse kontrolü, organize olma gibi becerilerden sorumlu olduğu için bu bölgede yaşanan işlevsel gecikme DEHB’in temel belirtilerini açıklıyor.

DEHB Neden Tek Bir Nedene Bağlanamıyor?

DEHB, genetik, biyolojik ve çevresel faktörlerin birlikte etki ettiği karmaşık bir tablo. Dr. Hüseyin bunu şu şekilde özetliyor:

“DEHB’in nedeni şudur diyemiyoruz. Çoklu nedensellik söz konusu. En önemli neden genetik aktarım. Çevresel faktörler ise genetik yatkınlığı olanlarda riski artırıyor gibi görünmekte.”

Bu nedenle DEHB tanısı koymak, yalnızca davranış gözlemine değil; gelişim öyküsü, aile öyküsü, klinik değerlendirme ve gerekirse nöropsikolojik testlere dayanıyor.

Kimlerde DEHB Görülür? Çocuklarla Sınırlı mı?

DEHB yalnızca çocukluk dönemine ait bir durum değildir. Çoğu yetişkin, çocukluk döneminde tanı almadan büyümekte ve ilerleyen yaşlarda dikkat sorunlarıyla, akademik/mesleki başarısızlıklarla ya da ilişki problemleriyle karşılaşmaktadır. Araştırmalar, tanı almamış yetişkin DEHB oranının tahmin edilenden çok daha yüksek olduğunu gösteriyor.

DEHB’de Erken Tanı Neden Önemli?

Erken teşhis edilen DEHB’de:

• Akademik başarı artıyor

• İlişkiler daha sağlıklı ilerliyor

• Davranışsal sorunlar azalıyor

• Madde kullanımına yatkınlık düşüyor

• Özsaygı güçlü kalıyor

Tedavi yöntemi kişiye göre şekillendiriliyor; psikoeğitim, davranışçı yöntemler, aile desteği ve ilaç tedavisi birlikte uygulanabiliyor.

DEHB Anlaşıldıkça Tedavi Edilmesi Daha Kolay

DEHB, “dikkatsizlik” ya da “hareketlilik” kelimeleriyle geçiştirilemeyecek kadar derin bir nörogelişimsel bozukluk. Genetik risk güçlü olsa da doğru destekle bireylerin yaşam kalitesini önemli ölçüde artırmak mümkün.

Dr. Hüseyin’in de vurguladığı gibi, beyin görüntüleme çalışmaları ve modern tedavi yöntemleri sayesinde DEHB artık çok daha iyi anlaşılıyor ve yönetilebiliyor.