HIV’e karşı kesin tedavi arayışında umut verici bir gelişme yaşandı: mRNA teknolojisiyle, virüsün beyaz kan hücrelerinde saklandığı yerden çıkarılması sağlandı. Bilim insanları, COVID-19 aşılarıyla tanınan mRNA teknolojisini kullanarak HIV’in saklandığı hücrelerdeki görünmezliğini sona erdirmeyi başardı. Bu gelişme, HIV’in tamamen ortadan kaldırılabilmesi için önemli bir dönüm noktası olabilir.
HIV neden bu kadar dirençli?
HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), tedavi edilmediği takdirde bağışıklık sistemini çökertir ve zamanla AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Yetmezliği Sendromu) hastalığına yol açar. Virüs, özellikle T-hücreleri adı verilen bağışıklık sistemi hücrelerine saldırarak vücudun enfeksiyonlara karşı direncini azaltır. Bu süreç sonunda kişi basit bir enfeksiyonla bile hayatını kaybedebilir.
Günümüzde HIV pozitif bireyler, antiretroviral tedaviler sayesinde virüsü baskı altında tutabiliyor. Ancak bu tedaviler ömür boyu sürüyor ve virüs bazı beyaz kan hücrelerinin içinde gizlenerek tedaviden etkilenmeden yaşamını sürdürebiliyor. Bu durum, HIV’in tamamen ortadan kaldırılmasını engelleyen en büyük zorluklardan biri.
Dünya genelinde milyonlar HIV ile yaşıyor
Birleşmiş Milletler AIDS Programı’na (UNAIDS) göre, dünya genelinde yaklaşık 40 milyon kişi HIV ile yaşıyor. 2023 yılında her dakika bir kişi HIV nedeniyle hayatını kaybetti. Özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerde tedaviye erişim sınırlı olduğundan, HIV hâlâ küresel bir halk sağlığı sorunu olmaya devam ediyor.
HIV pozitif bireyler, düzenli ilaç kullanmak zorunda kalıyor; bu da günlük hayatlarını planlamadan, seyahatlerine ve sosyal ilişkilerine kadar birçok alanda ciddi kısıtlamalar yaratıyor. Virüsle yaşamak, aynı zamanda ruhsal sağlık üzerinde de olumsuz etkiler bırakabiliyor.
mRNA teknolojisi nasıl devreye girdi?
mRNA (mesajcı RNA) teknolojisi, hücrelere belli proteinleri üretme komutu veren genetik talimatları iletir. COVID-19 pandemisi sırasında geliştirilen mRNA aşıları, bu teknolojiyi kullanarak vücudu virüse karşı eğitti. Aynı prensip şimdi HIV’e karşı deneniyor.
Avustralya’daki Peter Doherty Enfeksiyon ve Bağışıklık Enstitüsü’nden araştırmacılar, mRNA’yı özel olarak geliştirilen lipid nanoparçacıklar (LNP) aracılığıyla HIV’in gizlendiği hücrelere ulaştırdı. Nature Communications dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, bu mRNA hücrelere HIV’i açığa çıkarmaları yönünde komut veriyor.
Çalışmanın başyazarlarından Dr. Paula Cevaal, daha önce HIV’in gizlendiği hücrelerin geleneksel mRNA taşıyıcılarını kabul etmediğini belirterek, “Bu hücreler için özel olarak geliştirdiğimiz LNP X adlı taşıyıcı sayesinde mRNA’yı içeri sokmayı başardık. Bu daha önce imkansız görülüyordu” dedi.
AIDS için yeni umut: CRISPR – Editörün Gözünden
Virüsü ortaya çıkarmak yeterli mi?
Araştırmacılar, mRNA ile virüsü hücrelerden görünür hale getirse de bunun nihai çözüm olup olmadığı henüz bilinmiyor. Uzmanlar, virüsün açığa çıkmasının ardından bağışıklık sisteminin bu hücreleri yok edip edemeyeceğini veya başka tedavilerin gerekip gerekmediğini henüz kestiremiyor.
Retrovirolog Dr. Jonathan Stoye, bu yöntemin HIV’i saklandığı yerden çıkarmada şimdiye kadar geliştirilen stratejilerden çok daha ileri olduğunu söylerken, Dr. Michael Roche ise bu teknolojinin sadece HIV değil, kanser gibi diğer hastalıklarda da uygulanabileceğine dikkat çekti.
Dr. Cevaal, “İlk sonuçları görünce inanamadık. Defalarca denedik ve her seferinde aynı sonucu aldık. Daha önce hiçbir sonuç vermeyen bir yöntemin işe yaraması hepimizi büyüledi” diyerek çalışmanın heyecan verici yönünü vurguladı.
Uzun bir yolculuk olabilir
Tüm bu bulgular laboratuvar ortamında, HIV taşıyan bireylerden alınan hücreler üzerinde elde edildi. Bu yöntemin insanlar üzerinde kullanılabilmesi için önce hayvan deneylerinin, ardından yıllar sürecek klinik güvenlik ve etkinlik testlerinin yapılması gerekiyor.
Ancak bilim insanları iyimser. Çünkü HIV tedavisinde en büyük engellerden biri olan “gizli rezervuarlar” ilk kez doğrudan hedef alınabiliyor. Eğer mRNA teknolojisiyle bu hücrelerdeki HIV açığa çıkarılır ve bağışıklık sistemi tarafından yok edilmesi sağlanırsa, bu kesin tedaviye giden yolda devrim yaratabilir.
mRNA, HIV’e karşı güçlü bir silah olabilir
HIV, bugüne kadar insanlığın karşılaştığı en karmaşık ve dirençli virüslerden biri oldu. mRNA teknolojisi, sadece geçici çözümler sunan ilaçların ötesine geçerek virüsü vücuttan tamamen temizleme potansiyeli taşıyor. Bilim dünyası bu gelişmeyi umut verici olarak değerlendiriyor ve HIV’e karşı kesin bir tedavi için yeni bir sayfa açılmış olabilir.
